Beyin karşılaştırma, derleme ve hikayeleştirme makinasıdır.

Önceki derlemeleriyle eşleştirme yapmaya meyillidir. Her yeni durumu objektif olarak tüm detaylar ile analiz etmez. Önceki tecrübelerinden oluşturduğu hikayelere uydurmaya çalışır.

Çoğunlukla bu hikayelere uydurmak için gerçeği çarpıtır. Duygular bu uydurma sürecinin sosudur. Nadiren eski hikayeleri yeni bilgilerle günceller. Bu güncellemeler majör değildir. Daha çok resmi ayrıntılandırmak ve renklendirmek benzeri güncellemelerdir.

Ana hikayenin (benlik, bilinç, değerler bütünü) değişmesi çok zordur. Yaşın ilerlemesi ile neredeyse imkansızlaşır.

Yeni karşılaştığı olaydaki objeleri çocukluktan itibaren beyninde oluşturmuş olduğu prototiplerle ( Örneğin, otomobil, masa, ağaç, nehir vb) karşılaştırıp, eşleştirmeye çalışır.

Olayın aktörlerini ise sterotiplere uydurmaya çalışır. (Örneğin, gavur, muhafazakar, mütedeyyin, vatansever, hain, z kuşağı, yobaz ihtiyar, marjinal genç vb). İyilerin ve kötülerin tanımı bellidir. Tüm aktörler bu iki ana gruptan birisine dahil edilir. Bu gruplara dahil edilmeyenler etkisiz eleman grubunda yer alır.

Aslen beynin bu çalışma tarzı o kadar da kötü değildir. İnsan beynine hız ve saklama/geri çağırma kapasitesi ile ilgili avantaj sağlar.

Diğer taraftan, gerçekle örtüşmeyen yargılarımızın ve hatalı kararlarımızın bir kısmı bu çalışma şeklinin olumsuz yan etkileri arasındadır.

Bu yapıdan haberdar olmak, rasyonel düşünme yolunda atılacak önemli bir adımdır.

Süreç otomatik olduğundan, farkındalık tek başına yeterli değildir.  Olası olumsuz yan etkilerinden kaçınmak ek bir çaba ve pratik yapmayı gerektirir.

Rasyonel düşünme sadece başkalarının anlattığı hikayelere karşı değil, kendi beynimizin hikayeleştirme eğilimine karşı da uyanık olmayı gerektiriyor bir anlamda.