“Çil horoz, kendisi öttüğü için güneş doğar sanırmış.”

Post hoc ergo propter hoc, bundan sonra demek ki bundan dolayı anlamına gelen Latince bir ifadedir.

Nedensellik bağı bulunmayan ardışık iki olay arasında, sebep sonuç ilişkisi kurma yanılgısıdır.

Ülkemizde çok sık rastlanılan hatalı bir akıl yürütme biçimidir.

“Deprem oldu. Neden ? Çünkü, LGBT’ler arttı. Kadınlar mini etek giyiyorlar.”

“Bizden önce evlerde fırın yoktu, buzdolabı yoktu.“

“Aşı olduktan sonra çocuğumda otizm belirtileri çıktı.”

“Dün evrene pozitif enerji gönderdim. Bugün maaşım arttı.”

“İyi ki dün büyü bozdurmaya gitmişim. Bugün her şey çok güzel gelişiyor.”

“Dün katıldığım kişisel gelişim eğitimi işe yaradı. Bugün terfii aldım. Yeterince isteyince oluyormuş.”

“Herife arabayı ödünç verdik, bozdu. Oksijen sensörü arıza sinyali veriyor.”

“Zihinsel performansın artsın istiyorsan fışfış otu suyu iç. Bu sabah içtim ve sınavdan 90 puan aldım.”

Kısaca “Post hoc” olarak da geçen ve sorgulamaya açık nedensellik yanılgılarının bir türü olan bu yanılgı, komplo teorisyenlerinin de favori yanılgıları arasındadır.

Komplo teorilerini desteklemek için kullanılan;

“Öncesinde Amerika’nın askerlerini buraya yönlendirmesi tesadüf olabilir mi ?”

“Tam teknolojide kuantum sıçraması yaşayacağımız bir sırada, dolar kurunda bu atakların olmasının hiç mi anlamı yok ?”

benzeri ifadeler bolca post hoc yanılgısı içerir.

Ekonomi ve piyasa yorumcularının önemli bir kısmı da, insan beyninin bu yanılgıya ilişkin zafiyetinden faydalanır. Aralarında nedensellik olmayan ekonomi/piyasa gelişmelerini kronolojik sırada hikayeleştirerek, kahin rolü oynamaya çalışırlar.

Takıntılar, totem yapma ve obsesif kompulsif davranışlar bu kavramdan beslenir.

Çözüm diğer bütün olası sebepleri izole edip süreci tekrarlamaktan geçebilir. Çoğunlukla süreçteki diğer parametreler bilinmediğinden veya bunları kontrol etmek mümkün olmadığından; kronolojik sırayı bozup test etmek çözüm olabilir. Örneğin horozu güneş battıktan sonra öttürmek gibi.

Kronolojik sırada önde olan gelişmeyi kontrol etmek ise başka bir çözümdür. Yani horozun sabah ötmesini engellemek ve sonucu gözlemlemek.